15-09-25

 ਸਮੇਂ ਦਾ ਅੰਤਰ
ਮੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚੇਟਕ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਲੱਗੀ। ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਇਹ ਐਸਾ ਭੁੱਸ ਪਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ। ਪਾਪਾ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਆਉਂਦੇ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹ ਵੱਡੇ ਵੀਰਾਂ ਤੇ ਭੈਣ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕੁਰਸੀਆਂ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਲੈਂਦੇ। ਮੈਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੋਰੀ ਵਿਛਾ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦਾ। ਪਾਪਾ ਜੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਉਸੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਬੋਲ ਦਿੰਦਾ। ਕਦੀ-ਕਦੀ ਤਾਂ ਪਾਪਾ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਡਾਂਟਦਿਆਂ ਆਖਦੇ- 'ਜਦੋਂ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਬੋਲਿਆ।' ਪਰੰਤੂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਤੇ ਵੱਡੇ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹਦੇ। ਪਾਪਾ ਦੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਤਿੰਨੋਂ ਮੈਨੂੰ ਬਹਾਨਾ ਪਾ ਕੇ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹਦੇ ਕਿ ਮੇਰੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਧ ਮਾਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਜਾਂ ਰੀਵਿਊ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਵਜ਼ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਨਾਲ਼ ਕਿੰਨਾ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ।

-ਡਾ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਸਕਰੌਦੀ
ਸੰਗਰੂਰ।

ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ

ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ, ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਤੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿਵਾਉਣ 'ਤੇ ਖਰਚ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵੱਲ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੋਬਾਈਲ ਦੇ ਯੁੱਗ 'ਚ ਅਧਿਆਪਨ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦਰ ਆਤਮਿਕ, ਬੋਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਧਿਆਪਕ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਨ ਆਦਰ ਤੇ ਕਦਰ ਸੀ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੱਜ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ 'ਚ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲੋਂ ਆਨਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹਾਈ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ 'ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਮਾਤ 'ਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਸਮਝ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਮਾਤ 'ਚ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

-ਅਮਨਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ
ਬਾਹਮਣਵਾਲਾ, ਕੋਟਕਪੂਰਾ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਸੇਧ ਦੇਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੱਥ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ 9 ਨਵੰਬਰ, 2000 ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਰਾਜ ਬਣਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2005 ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ 1 ਨਵੰਬਰ, 2000 ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਵੱਖਰਾ ਰਾਜ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ 2008 ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬ 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਵਿਚ ਵੱਖਰਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਥੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਹੈ। ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਬੂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤਾਂ ਹੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਜਾਣ।

-ਸਰਬਜੀਤ ਗਿੱਲ

ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ
ਅੱਜ ਦਾ ਯੁੱਗ ਤਕਨੀਕੀ ਯੁੱਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਵੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਵੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਛੱਡ ਕੇ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਪਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫੈਸ਼ਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਫੈਸ਼ਨ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਤਬਾਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵੱਲ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਚੱਲ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਸੁੰਦਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਫੈਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਫੈਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰੈਂਡਿਡ ਕੱਪੜੇ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਇੱਤਰ, ਘੜੀਆਂ ਪਹਿਨਣਾ ਫੈਸ਼ਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਪਰ ਫੋਟੋਆਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਪਾਉਣਾ ਵੀ ਫੈਸ਼ਨ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਅਲੱਗ ਅਕਾਊਂਟ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਅਪਲੋਡ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੇ ਕਹਿਣੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਫੈਸ਼ਨ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਕਿਵੇਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ।

-ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
ਬਾਗ ਸਿਕੰਦਰ।

ਆਓ ਜਿਊਣ ਦੀ ਕਲਾ ਸਿੱਖੀਏ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਲੋਂ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਸੁਗਾਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦਾ ਢੰਗ ਇਕ ਕਲਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਦੁੱਖ, ਤਕਲੀਫ਼ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ ਪਰ ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤੁੱਕ 'ਤੇਰਾ ਭਾਣਾ ਮੀਠਾ ਲਾਗੇ' ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਿਆਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹੀ ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਹ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਵਰਗ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਈ ਲੋਕ ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਘਬਰਾ ਕੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਹੋਏ ਰੱਬ ਨੂੰ ਵੀ ਉਲਾਂਭਾ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਉੱਠਦੇ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਜਿਊਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਕਲਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਕਲਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

-ਸੰਗੀਤਾ
ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਅਧਿਆਪਕਾ
ਤੂਰਾਂ, ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ।