12-14-2025
ਸੋਚ ਦਾ ਅਰਥ
ਸੋਚ ਇਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਬਾਹਰੀ ਵਿਹਾਰ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ | ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਸੋਚ ਜਾਂ ਚਿੰਤਨ ਕਿਸੇ ਉਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਗਠਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦਿਨ-ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੋਚ ਜਾਂ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ | ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀ ਪੂਰਵ ਅਨੁਭਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮੱਸਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਯਤਨ ਤੇ ਭੁੱਲ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ |
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ, ਸੰਕੇਤਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈ ਕੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚ ਜਾਂ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਸੋਚ ਇਕ ਜਟਿਲ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਨੇਕਾਂ ਪਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
ਸੋਚ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਵਿਚ ਹੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਸੋਚ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਤਰਕ, ਪਨਪਨਾ, ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ, ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣਾ ਆਦਿ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਵ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
-ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ
ਪਿੰਡ-ਡਾਕ. ਨੌਨੀਤਪੁਰ, ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ |
ਡਿਜੀਟਲ ਠੱਗੀਆਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਹੋਵੋ
ਵਰਤਮਾਨ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਵਿਚ “ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਗਿ੍ਫ਼ਤਾਰੀ ” ਵਰਗੀਆਂ ਠੱਗੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸਮਾਜ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲਾਂ, ਆਡੀਓ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਪਛਾਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਡਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਤੌਰ 'ਤੇ “ਗਿ੍ਫ਼ਤਾਰੀ ” ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਡਰ ਅਤੇ ਘਬਰਾਹਟ ਦੇ ਮਾਰੇ ਕਈ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬੈਂਕ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਨਿੱਜੀ ਡਾਟਾ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਠੱਗਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼-ਵਿਆਪੀ ਆਰਥਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵੀ ਭਾਰੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ | ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵੱਲੋਂ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੂੰ ਇਸ ਪੂਰੇ ਰੈਕਟ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਬੈਂਕਾਂ, ਆਰ.ਬੀ ਆਈ. ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਇਸ ਖਤਰੇ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ |
ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਈਬਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨਕਲੀ ਕਾਲ, ਧਮਕੀ ਜਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪਛਾਣ ਸਕਣ | ਡਿਜੀਟਲ ਤਰੱਕੀ ਤਦ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਜਦੋਂ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ-ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਠੱਗਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋਣ |
-ਅਸ਼ੋਕ ਗਰੋਵਰ,
ਪਰਮਵੀਰ ਹਾਊਸ, ਆਦਰਸ਼ ਨਗਰ, ਬਠਿੰਡਾ
ਜਿਊਾਦੇ ਜੀਅ ਕਦਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਅਜੀਬ ਹੈ | ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜੀਊਾਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਦੁੱਖ, ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਲੋਕ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਬਾਰੇ ਨਰਮ ਬੋਲ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਉਸਦੀ ਚੰਗਿਆਈਆਂ, ਉਸਦੇ ਗੁਣਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ | ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਤਾਰੀਫਾਂ ਦਾ ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਕਦਰ ਕਰਨਾ ਸਾਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ?
ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤਾਰੀਫ਼, ਸਹਾਰਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਜੀਊਾਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜੀਊਾਦਾ ਹੋ ਕੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਕ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲ, ਇਕ ਹੌਸਲੇ ਭਰੀ ਗੱਲ ਉਸਦਾ ਹੌਸਲਾ ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ, ਅਸੀਂ ਤਦ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ |
ਮਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਜੀਊਾਦੇ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨਾ ਅਸਲ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੈ | ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਹ ਸੋਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਤਾਰੀਫ਼ਾਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਵਰਤੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕਹੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਨਾ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ |
-ਮੰਜੂ ਰਾਇਕਾ
ਭਿੰਡਰਾਂ (ਸੰਗਰੂਰ)
ਕਰਮ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਵੇਖਦੀ ਹੈ
ਇਨਸਾਨ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਬੁੱਧੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਤਾਂ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਅੱਗੇ ਪਰਮ ਨਿਰਵਾਣ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਬਗੈਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ | ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆ ਬੇਸਮਝੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਸਮਝ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਪਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਸਮਝ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਬੇਸਮਝੀ ਤੇ ਜਾਂ ਉਚਾਈਆਂ ਦੀ ਸਿਖ਼ਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੀ ਬੇਸਮਝੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇ | ਇਹ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ਼ ਸੋਚਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ |ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਹੋਰ ਹਨ ਤੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਹੋਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਵੀ ਹਾਸਿਲ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰਮ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਅਖ਼ੀਰ ਮਨ ਨਿਸ਼ਬਦ ਹੋ ਧੁਨ ਬਣ ਸ਼ੁਨਿਆ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਰਮ ਰਸ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਡਿਗਦੀਆਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੀਰ, ਮਨ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਇਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੈ ਜੋ ਆਪ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵੱਖ ਕੀ ਹੋਇਆ ਇਹ ਉਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜੋ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਇਹ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦਾ ਸਫਰ ਜਾਂ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕੁਝ ਕੁ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਇਹ ਕਰਮਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
-ਹਰਜਾਪ ਸਿੰਘ
ਖੈਰਾਬਾਦ