19-05-2024
ਪਾਠ-ਭੇਦ ਗਾਥਾ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਲੇਖਕ : ਗਿ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਾਚਕ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਾਰ ਮੰਚ 'ਟੋਰਾਂਟੋ' ਕੈਨੇਡਾ
ਮੁੱਲ : 495 ਰੁਪਏ, ਸਫ਼ੇ : 255
ਸੰਪਰਕ : jachakji@gmail.com
ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਅਬਿਨਾਸੀ ਸੂਰਜ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਐਸੇ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਆਪ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰ ਕੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਗੁਰਿਆਈ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਸੁਭਾਇਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸਮੁੱਚੀ ਬਾਣੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਨਿਭਾਈ, ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋਏ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਸਿੱਖ ਕਾਤਿਬਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖਿਆ, ਨਕਲਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਵੰਡੀਆਂ। ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਕੋਈ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਕਾਤਿਬ ਕਿੱਤਾਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਭੁੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਸਾਨੂੰ ਕਾਤਿਬਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਪੰਥ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਪਾਵਨ ਬੀੜ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਨੇ 7 ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਗਾਥਾ : ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਦੀ, ਦੂਸਰੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਤੇ ਛਪਾਈ ਦੀ, ਤੀਸਰੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤੀ ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜਾਂ ਦੇ ਖੋਜ ਦੀ, ਚੌਥੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪਾਠ-ਭੇਦਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਤੇ ਸੋਧ-ਸੁਧਾਈ ਦੀ, ਪੰਜਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਪਾਵਨ ਬੀੜ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਛਪਾਈ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ, ਛੇਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਪਾਠ-ਭੇਦ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ, ਸਤਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਪਾਠ-ਭੇਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਜ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਬੀੜ (ਦਮਦਮੀ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਦਰਸ਼ਨੀ ਡਿਓੜੀ ਵਾਲੇ ਤੋਸ਼ੇਖਾਨੇ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅਖਰੀਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੀੜਾਂ ਦੇ 53 ਫੋਟੋ ਚਿੱਤਰ ਹਵਾਲੇ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਅੰਤਿਕਾ 'ਚ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਧਾਰਿਤ ਬਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟੀਕਰਨ ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੇ ਮਿੱਥ, ਅਤਾਰਕਿਕ ਅਤੇ ਰਹੱਸ ਦੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਵੱਡੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਨਹੀਂ, ਕਈ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਹਥਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਦੇਖਾਂਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਾਚਕ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਰੂਪ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਤੇ ਲਗ-ਮਾਤਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਮੌਲਿਕ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਬਲਕਿ ਜਿਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਤਕ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਬੀੜ ਅੰਦਰ ਲਿਖਤ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਖੰਡਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਬੀੜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਲਗ-ਮਾਤਰੀ, ਬਲਕਿ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਵੱਖਰੇਵੇਂ ਵੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਪਾਠ-ਭੇਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ, ਪੱਥਰ ਛਾਪਾ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਤਿੰਨਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ਼ ਪਦ-ਛੇਦ ਸਰੂਪ ਹਨ? ਮਸਲਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਦੂਰ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ? ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੀ ਦਰਅਸਲ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ। ਭੰਗਤਾ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ਮਸਲਾ ਬੜਾ ਪੇਚੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਲਈ ਕਦੀ ਨਾ ਕਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਗਿਆਨੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਾਚਕ ਹੁਰਾਂ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਰੂਪ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇਕ ਬੱਝਵਾਂ ਸੰਵਾਦ ਵੀ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਲਝੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਟਣ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਾਏਗੀ।
-ਦਿਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ
ਮੋਬਾਈਲ : 98148-98570
ਚੱਕਰਵਿਊ
ਲੇਖਕ : ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਅਲਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਕੋਦਰ
ਮੁਲ : 225 ਰੁਪਏ, ਸਫ਼ੇ : 192
ਸੰਪਰਕ : 94171-40380
ਨਾਵਲ ਵਿਧਾ ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਮੂਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੇ ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦਾ ਸਾਲ 2023 'ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ 'ਚੱਕਰਵਿਊ' ਤੀਜਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਨਾਵਲ, ਖੋਜ, ਸੰਪਾਦਨ ਤੇ ਸਮੀਖਿਆ, ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਕਲਮਕਾਰ ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ 10 ਪੁਸਤਕਾਂ ਪਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਭੰਡਾਰ 'ਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਢਾਲ ਕੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਯੁੱਗ ਸਿਰਜਕ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰਿਆ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਕਵਚ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਉਸਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੁਬਿਧਾ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਵਲ ਦਾ ਪਲਾਟ ਸਿਮਰਨ, ਸਰਬਜੀਤ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ 'ਚੱਕਰਵਿਊ' ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਨਾਵਲ 'ਚ ਅਨਾੜੀ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧੀ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨਾਂ, ਕੰਮਚੋਰ ਅਤੇ ਚਾਪਲੂਸ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਪੁੱਛ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ, ਖੁੱਦਾਰ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਧਿਅਪਕਾਂ ਦੀ ਬੇਕਦਰੀ ਬਾਰੇ ਚੁੱਕੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੇ ਅਜੋਕੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਜੋ ਅਨਾਰਕੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ,ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਨੁਭਵ ਝਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕੋਤਰ, ਕਾਰਸਤਾਨੀ, ਕਾਹਤੇ ਅਤੇ ਆਰੀ ਸ਼ਬਦ ਬੁਲਵਾ ਕੇ ਦੁਆਬੇ ਦੀ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਨਿੱਕ-ਸੁੱਕ, ਵੱਡਾ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਗੁੰਮ ਗੁਆਚਾ ਮੁਹਾਵਰੇ ਪੂੰਛ ਪੂਰੇ ਹਾਥੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਈ, ਆਪੇ ਫਾਥੜੀਏ ਤੈਨੂੰ ਕੌਣ ਬਚਾਵੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਜੁਆਇਨ, ਪ੍ਰੋਬੇਸ਼ਨ ਪੀਰੀਅਡ, ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਰੂਮ, ਸਪੈਸਿਮਨ, ਕੁਲੀਗ, ਹੈਲਪ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਪਕੜ, ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਚੋਣ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਕਲਾ ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਭਵੀ ਅਤੇ ਚੇਤੰਨ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।
-ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ
ਮੋਬਾਈਲ : 98726-27136
ਲਹੂ ਭਿੱਜੀਆਂ ਦਾਸਤਾਂ
ਲੇਖਕ : ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਓਠੀ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ
ਮੁੱਲ : 250 ਰੁਪਏ, ਸਫ਼ੇ : 128
ਸੰਪਰਕ : 75080-18875
ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਖ਼ਾਲਸ' 2022 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀਆਂ 17 ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਲਹੂ ਭਿੱਜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਿੱਛੋਕੜ, ਦੇਸ਼ ਵੰਡ, ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਬੇਵਫਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ। ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਜਨੂੰਨ ਮਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣ ਦਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
'ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ ਜੀ' ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਮਿੱਤਰ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਬੀਬੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਲੇਖਕ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਤਾਪ, ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਸੁਪਨੇ ਲੈਂਦੀ, ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਦਾਜ ਬਿਨਾਂ ਆਏਗੀ ਤੇ ਹੋਵੇਗੀ ਉਹ ਖੂਬਸੂਰਤ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਉਂਦੇ। ਜੇ ਬੀਬੀ ਪਸੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਉੱਪਰ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਹਾਲਾਤ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਮੂੰਹ ਮੰਗੇ ਪਰ ਅੱਖਾਂ ਸ਼ਰਮਾਉਣ। ਆਖਰ ਨਿੰਦਰ ਤੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਨਿੰਦਰ ਨਾਂਅ ਦੀ ਕੁੜੀ ਪਸੰਦ ਆ ਗਈ। ਆਖਰ ਵਿਆਹ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਫਤਵਿਆਂ ਦਾ ਖੌਫ਼ ਸੀ, ਨਿੰਦਰ ਦੇ ਡੈਡੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲਈ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਕੇ ਜੰਞ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਧਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਖੌਫ਼ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਵਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਚਾਰ ਵਜੇ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਉਹ ਦਸਵੰਧ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਦਬਕਾ ਮਾਰ ਗਏ ਕਿ ਜੇਕਰ ਨਾ ਆਏ ਤਾਂ ਚੇਤੇ ਰੱਖਿਓ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਸੁਹਾਗ ਰਾਤ, ਨਰਕ ਬਣ ਗਈ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬੱਸ ਐਨੀ ਹੈ।
-ਡਾ. ਅਮਰ ਕੋਮਲ
ਮੋਬਾਈਲ : 84378-73565
ਨਾਗ ਲੋਕ
ਕਵੀ : ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ
ਮੁੱਲ : 300 ਰੁਪਏ, ਸਫ਼ੇ : 222
ਸੰਪਰਕ : 95011-45039
ਨਾਗ ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1998 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਨਾਗ ਲੋਕ ਤਦੋਂ ਨਵੇਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਸਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਹਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜਵੀਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਲਿਖੀ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਜਗਤਾਰ ਅਤੇ ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਾਸਤੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜੋ ਕਿ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਦਿਲ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਜੁਝਾਰ ਪਰ ਦਲਿਤ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1943 ਅਤੇ ਮੌਤ 14 ਅਗਸਤ, 2007 ਨੂੰ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਕਬੂਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਸਤਲੁਜ ਦੀ ਹਵਾ (1971), ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ (1982), ਸੱਥਰ (1997) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਕਵਿਤਾਵਾਂ 'ਲਹੂ ਦੇ ਫੁੱਲ, ਲੰਬਾ ਕਾਰਵਾਂ ਕਾਵਿਤਾਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਹਥਲੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਇਹ ਸਤਲੁਜ ਦੀ ਹਵਾ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ, ਸੱਥਰ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਕਰੀਬ 150 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਵਿਚ ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ 'ਸਤਲੁਜ ਦੀ ਹਵਾ' 1971 ਵਿਚ ਛਪੀ ਸੀ। ਤਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਨਿਵੇਕਲੀ ਸੀ। 'ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ' ਵਿਚ ਦਲਿਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਅਸਲ ਤਸਵੀਰ ਕਸ਼ੀ ਹੈ। ਦਿਲ ਦੇ ਕਾਵਿ ਪਾਤਰ ਤਰਸ ਦੇ ਪਾਤਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਅਸਲ ਮਨੁੱਖ ਹਨ।
'ਦਿਲ' ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਟੂਕਾਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ : 'ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਮਾਰੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਹਾਂ ਜੀ, ਹੋ ਜੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹਨੇਰੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ 'ਚ ਬਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਜਨਮੇ ਹੋ, ਸ਼ਕਤੀ ਮਾਰੀ ਮਾਰੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ, ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਮੱਖੀਆਂ ਝਲਦੀ ਹੈ, ਸ਼ਕਤੀ ਸਫਾ 134 ਮਿੱਤਰੋ, ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਘ੍ਰਿਣਤ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝੋ, ਇਹ ਵੇਸਵਾ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਕੁੜੀਆਂ, ਮੇਰੀਆਂ ਮਾਵਾਂ-ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਵੀ ਇਹ ਗਊਆਂ ਪੂਜਣ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ, ਮਾਵਾਂ ਧੀਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ ਹਨ...', ਵੇਸਵਾ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਸਫਾ 138, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਰੀਆ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ, ਘਰ ਛੱਡੇ ਸਨ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ, ਟੱਬਰ ਗੱਡੇ, ਡੰਗਰਾਂ ਚਾਟੀਆਂ ਸਮੇਤ, ਭੀਲਾਂ, ਜਦੋਂ ਆਰੀਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ, ਹੋਰ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਸੰਗ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗ ਟਕਰਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ, ਕੈਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ', ਭੀਲ : ਬਹਾਦਰ ਦਰਾਵੜ ਸਫਾ 140 'ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਰੰਗ ਫਿਰ ਪੁਰਾਣਾ, ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੈ, ਸਵੇਤਲਾਨਾ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੈ, ਅੱਜ ਤੁਹਾਡੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਹੈ, ਸਿਰ ਬਿਨਾਂ ਤੁਰਦੇ ਰਹੇ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀਏ, ਕਿਥੇ ਰਾਜਾ ਭੋਜ, ਕਿਥੇ ਕਾਂਗਲਾ...', ਸਫਾ 34.
ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਰੋਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਚਮਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਜੰਮਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝ ਕੇ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਤੇ ਪਾਰਟੀ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਂਭਣਯੋਗ ਹੈ।
-ਸੁਲੱਖਣ ਸਰਹੱਦੀ
ਮੋਬਾਈਲ : 94174-84337
Mountains and A Monastery
ਲੇਖਕ : ਪੀਟਰ ਹੋਮਜ਼
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਜਿਊਫਰੀ ਬਲੈੱਸ, ਲੰਡਨ
ਸਫ਼ੇ : 196
ਇਹ ਨਾਵਲ/ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ 'ਸਪਿਤੀ' ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 'ਸਪਿਤੀ' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ : ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਜ਼ਮੀਨ। ਇਹ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਪੈਂਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਥੇ 'ਸਪਿਤੀ' ਦਰਿਆ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਇਹ ਖੇਤਰ ਦਰਿਆ ਦੀ ਇਕ ਵਾਦੀ ਹੈ। ਸਪਿਤੀ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਤਿੱਬਤ ਹੈ, ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਲਾਹੌਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਲ-ਸਪਿਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਇਕ ਅਤਿਅੰਤ ਠੰਢਾ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਹੈ। ਇਥੇ ਆਬਾਦੀ ਬਹੁਤ ਵਿਰਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਗਾਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਪੀਟਰ ਹੋਮਜ਼, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜੂਹੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਇਕ 12 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਲੜਕੇ 'ਸ਼ਿਰਿੰਗ ਦਾਵਾ' ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਇਥੋਂ ਇਕ ਪਿੰਡ ਰਾਨਰਿਕ ਵਿਚ ਇਕ ਬੋਧੀ ਆਸ਼ਰਮ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ ਕਿ ਅੱਠ-ਨੌਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਲੜਕਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਡੱਕ ਦਿਉ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਰਨ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਡੱਕੀ ਰੱਖੋ। ਸ਼ਿਰਿੰਗ ਦਾਵਾ ਆਪਣੇ ਬੁੱਧ-ਬਿਬੇਕ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਇਸ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚੋਂ ਦੌੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੀਟਰ ਹੋਮਜ਼ ਉਸ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉੱਪਰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਿਤੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਬਾਰੇ ਪੀਟਰ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਝ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਪੀਟਰ ਦੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਵਿਚ ਵਸੇ ਪਿੰਡਾਂ-ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਗਿਆਸਾ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੁੰਮ-ਫਿਰ ਕੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵੇ ਬੜੀ ਸਟੀਕਤਾ ਨਾਲ ਪਕੜੇ ਅਤੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪੁਸਤਕ ਵਿਚਲੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਜਾਵੇਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਚ-ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੁਝ ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਦਿ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਪਰਕ੍ਰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ, ਸ਼ਿਰਿੰਗ ਦਾਗ਼ ਅਤੇ ਤੇਰਜ਼ਿੰਗ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ।
-ਬ੍ਰਹਮਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ
ਮੋਬਾਈਲ : 98760-52136
ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੇ ਫੰਡੇ
ਲੇਖਕ : ਐਨ. ਰਘੁਰਾਮਨ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ : ਦੀਪਕ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਜਲੰਧਰ
ਮੁੱਲ : 250 ਰੁਪਏ, ਸਫ਼ੇ : 128
ਸੰਪਰਕ : 0181-2214196
'ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੇ ਫੰਡੇ' ਪੁਸਤਕ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਨੁਭਵੀ ਲੇਖਕ ਐਨ. ਰਘੁਰਾਮਨ ਦਾ ਚਰਚਿਤ ਕਾਲਮ 'ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਫੰਡਾ' ਵਿਚ ਲਏ ਗਏ ਕਰੀਬ ਸਵਾ ਕੁ ਸੌ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਨਮਦਾਤੀ ਤੇ ਪਾਲਣ ਹਾਰੀ 'ਗੁਰੂ ਮਾਂ' ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ (ਸਿੱਧੇ ਅਸਿੱਧੇ ਰੂਪ) ਵਿਚ ਸਮਝਾਉਣੀਆਂ (ਸਿਖਿਆਵਾਂ) ਵੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰੁਸ਼ਨਾਉਣ ਵਿਚ ਪੂਰੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੌੜੀਆਂ ਕੁਸੈਲੀਆਂ ਹੀ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫ਼ਲ ਮਿੱਠਾ ਤੇ ਜੀਵਨ ਸੇਧਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜੀਵਨ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ। ਸੋ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਕਾਰਤਮਿਕ / ਨਿਰਾਸ਼ਾ/ਢਹਿੰਦੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਾਕਾਰਾਤਮਿਕ/ਆਸ/ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਦੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਵਿਚਰਨਾ , ਸਿਰਜਣਾਤਮਿਕ ਬਿਰਤੀ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਸਵੈਮਾਣ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਹੀ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਤਿੰਨੇ ਰੰਗਾਂ (ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਬੁਢਾਪੇ) ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਤੇ ਹੰਢਾਉਣ ਤੋਂ ਖੁੰਝਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ 'ਬੁਢਾਪਾ' ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦੁੱਖਾਂ ਭਰੀ ਸ਼ਾਮ ਸਮਝ ਕੇ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਝੂਰਿਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਮਿਲੇ ਇਸ ਤੋਹਫ਼ੇ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਾਦਰ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਢਾਪਾ ਮਾਨਣਾ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਟਾਵੇਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰੳਪਕਾਰੀ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਭਲਾਈ/ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਤੋਂ ਬਚਣ, ਪਛਤਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਰੱਖਣ, ਬੁਰੇ ਦਾ ਵੀ ਭਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚ, ਉਸਾਰੂ ਉਦੇਸ਼, ਸਾਰਥਕ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਰਾਦੇ, ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਦੇ ਠੇਡਿਆਂ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਆਦਿ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨੈਤਿਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
-ਮਾਸਟਰ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਈਆ ਹਵੇਲੀਆਣਾ
ਮੋਬਾਈਲ : 98764-74858